GFR Kaç Olmalı? Hangi Değerler Alarm Sebebi?
Böbreklerimiz, vücudumuzdaki atıkları ve fazla sıvıyı süzerek idrarla dışarı atan hayati organlardır. Bu temizleme işlevinin ne kadar iyi çalıştığını ölçmenin en önemli yollarından biri ise Glomerüler Filtrasyon Hızı (GFR) değeridir. Böbreklerimizin ne kadar iyi çalıştığını değerlendirmede kullandığımız en önemli ölçütlerden biridir. Ancak bu değer çoğu zaman yanlış yorumlanabiliyor. “GFR’m kaç olmalı?”, “90’ın altı tehlikeli mi?”, “Yaşıma göre normal mi?” gibi sorular sıkça karşımıza çıkıyor. Bu yazıda, GFR’nin ne olduğunu, nasıl yorumlandığını ve ne zaman endişe edilmesi gerektiğini sade ve anlaşılır bir şekilde ele alacağım.
GFR Nedir?
GFR, böbreklerdeki glomerül adı verilen küçük filtrelerin bir dakikada ne kadar kan süzdüğünü gösteren bir ölçümdür.
Birimi ml/dk/1.73m² şeklindedir. Yani 1.73 metrekare yüzey alanına sahip bir vücutta böbreklerin dakikada kaç mililitre kan süzdüğünü gösterir. Bu, kişiden kişiye vücut boyutuna göre değişebileceği için, ölçüm sabit bir yüzey alanına göre standartlaştırılmıştır.
GFR Değeri Kaç Olmalı?
GFR yaşla birlikte doğal olarak azalır. Genç, sağlıklı bireylerde GFR genellikle 90–120 ml/dk civarındadır. Ancak bu değer yaşlandıkça kademeli olarak düşebilir.
Yaş Grubu Beklenen GFR Aralığı (yaklaşık)
20–40 yaş 90–120 ml/dk
40–60 yaş 80–100 ml/dk
60 yaş üstü bireylerde yaşla birlikte GFR’nin azalması normaldir. Ancak bu düşüş her zaman hastalık anlamına gelmez. Kişinin eşlik eden hastalıkları, idrar tahlilleri ve görüntüleme bulguları ile birlikte değerlendirme yapılmalıdır.
GFR’nin 60’ın altına düşmesi ve bu düşüklüğün 3 aydan uzun sürmesi durumunda kronik böbrek hastalığı (KBH) tanısı gündeme gelir.
Kronik böbrek hastalığı, GFR değerine göre 5 evreye ayrılır:
Evre GFR (ml/dk) Tanım
1 ≥90 Normal GFR ama böbrek hasarı bulguları varsa
2 60–89 Hafif azalma
3a 45–59 Hafif-orta düzeyde azalma
3b 30–44 Orta düzeyde azalma
4 15–29 Belirgin azalma
5 <15 Son dönem böbrek hastalığı
GFR Nasıl Ölçülür?
GFR doğrudan ölçülemez, ancak bazı kan ve idrar testleri kullanılarak tahmini GFR (eGFR) hesaplanabilir. En sık kullanılan parametreler:
- Kreatinin düzeyi (kan testi)
- Yaş, cinsiyet, ırk gibi kişisel faktörler
Kreatinin, kaslarda doğal olarak üretilen bir atık maddedir ve böbrekler yoluyla atılır. Kreatinin yüksekse, GFR genellikle düşüktür.
Alternatif olarak bazı özel merkezlerde doğrudan ölçüm yapılabilen farklı testler de mevcuttur ama rutin klinik pratikte eGFR kullanılır.
GFR Neden Düşer?
GFR birçok nedenle düşebilir. Bunlar geçici ya da kalıcı olabilir:
Geçici Nedenler:
- Vücudun susuz kalması (dehidratasyon)
- Ateşli hastalıklar
- Ağır egzersiz sonrası
- Bazı ilaçlar
Kalıcı Nedenler:
- Diyabet (şeker hastalığı)
- Hipertansiyon (yüksek tansiyon)
- Kronik glomerülonefrit
- Polikistik böbrek hastalığı
- Reflü nefropatisi
- Bazı ilaçlar
- Genetik faktörler
- Böbrek taşları
- Tekrarlayan enfeksiyonlar
GFR Takibi Neden Önemli?
Böbrek hastalıkları genellikle sinsi ilerler ve uzun süre belirti vermez. GFR’nin düşmesi ise böbreklerin sessizce zarar gördüğünün erken bir işaretidir. Erken evrede fark edilirse, ilerleme yavaşlatılabilir hatta durdurulabilir.
GFR Düşerse Ne Yapmalı?
GFR’nin tek başına düşük olması hemen diyaliz anlamına gelmez. Ancak:
- Altta yatan neden bulunmalı ve tedavi edilmeli
- Tuz kısıtlaması, kan şekeri ve tansiyon kontrolü sağlanmalı
- Gereksiz ilaçlardan kaçınılmalı (özellikle ağrı kesiciler)
- Düzenli nefroloji takibi yapılmalıdır.
GFR’nin düşük olduğu durumlarda beslenme de önem kazanır. Protein alımı kişiye özel ayarlanmalı, sıvı dengesi titizlikle izlenmelidir.
Sonuç: GFR, Erken Tanının Anahtarıdır
GFR, böbrek sağlığınızı takip etmek için güçlü bir göstergedir. Ancak bu değeri tek başına değil, kişisel tıbbi öykünüzle birlikte değerlendirmek gerekir. Yaşınıza, eşlik eden hastalıklarınıza ve diğer tetkik sonuçlarınıza göre uygun izlem planı ancak bir uzman hekim tarafından yapılmalıdır.
Erken tanı, ilerleyici böbrek hastalığını durdurmak veya yavaşlatmak için en önemli adımdır. Sağlıklı böbrekler için düzenli kontrolleri ihmal etmeyin.
